Socmodernizm. Architektura w Europie Środkowej czasu zimnej wojny

Książka „Socmodernizm. Architektura Europy Środkowej czasu zimnej wojny” to fascynująca i bogato ilustrowana podróż w głąb historii modernizmu socjalistycznego, który przez dekady pozostawał niedoceniany i marginalizowany w badaniach nad architekturą XX wieku. Publikacja stanowi nie tylko analizę zjawisk architektonicznych, ale także próbę rekonstrukcji pełniejszej opowieści o powojennych przemianach Europy Środkowej.

Skojarzenie socmodernizmu z uprzemysłowioną i skolektywizowaną architekturą zbyt często przesłaniało wybitne osiągnięcia twórców, którzy rozwijali własne, unikalne języki estetyczne i prowadzili dialog z bogatym dziedzictwem poprzednich epok. Ta książka rzuca światło na architektów pewnych swojej wizji, działających w rzeczywistości pełnej ograniczeń w NRD, Czechosłowacji, Jugosławii, PRL-u, Litwie, Łotwie, Estonii, i wykorzystujących na swoją korzyść możliwości wynikających z utopijnego ducha tamtych czasów.

Autorzy – dr Łukasz Galusek i dr Michał Wiśniewski – zwracają uwagę, że historia powojennej Europy była przez lata narracją pełną przemilczeń i nieobecności – zarówno w obszarze politycznym, jak i kulturowym. O ile te luki w historii społeczno-politycznej powoli zapełniano w ciągu ostatnich 30 lat, architektura nadal pozostaje obszarem pełnym przeoczeń. Publikacja ta jest odpowiedzią na potrzebę nowego spojrzenia, przywracającego równowagę w narracji o modernistycznym dziedzictwie Europy Środkowej.

To książka, która zmusza do refleksji nad współczesnym odbiorem i znaczeniem architektury powojennej. To także apel o bardziej zniuansowane spojrzenie na spuściznę epoki zimnej wojny – pełnej sprzeczności, ale też bogactwa artystycznych poszukiwań.

Pierwsze całościowe i panoramiczne ujęcie architektury socjalistycznej nowoczesności w Europie Środkowej od połowy lat czterdziestych do dziewięćdziesiątych, od Tallinna po Lublanę i od podzielonego Berlina po Bukareszt i Skopje.

Powojenna część XX wieku to czas wielu nowoczesności, również w architekturze. W naszej części Europy, gdy była ona „blokiem wschodnim”, przybrała kształt jednocześnie ujednolicony, prefabrykowany i kosmiczny. Ta imponująca książka przypomina to, co najlepsze z każdego z nich: kreatywność mimo odgórnej standaryzacji, próby nadania pragmatyzmowi ludzkiego wymiaru, wreszcie wyobraźnię — zarówno tę, która mogła rozkwitnąć w obowiązującym ustroju, jak i tę działającą pomimo niego. Przywołuje obiekty i projekty ikoniczne, ale też niezrealizowane czy już nieistniejące — znaki „innej nowoczesności”, nieraz wydające się jakby z obcej planety.

Olga Drenda