Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa brzeskolitewskiego. Część V, tom 5. Materiały do Dziejów Sztuki Sakralnej.

Piąty tom piątej części Materiałów do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej obejmuje monografie 19 kościołów i kaplic, w 17 miejscowościach zlokalizowanych w południowo-zachodniej części województwa brzeskolitewskiego, w okolicach Brześcia i Kobrynia. Ponad połowa obiektów o charakterze sakralnych została na tym terenie zniszczona, przetrwały nieliczne i tylko kilka z nich pozostało świątyniami rzymskokatolickimi. Dawne kościoły w Stawach i Wistyczach są obecnie cerkwiami prawosławnymi – pełnią więc nadal funkcję kultową i dzięki temu zachowały wygląd zbliżony do pierwotnego.

Obecnie wszystkie te miejscowości leżą w obwodzie brzeskim Republiki Białorusi, w rejonach brzeskim, kobryńskim i drohiczyńskim (Zakoziel i Popina).

W czasie działań wojennych w latach 1939–1945 zniszczeniu uległy kościoły w Żabince i Zaościu. Ocalałe kościoły w Antopolu, Horodcu, Popinie i Dywinie decyzją władz radzieckich zostały przeznaczone na budynki użyteczności publicznej; świątynie w Zbirohach, Popinie i Dywinie zostały zdewastowane, a następnie rozebrane, kościół w Horodcu rozbudowano i przekształcono na szkołę z całkowitym zatarciem formy architektonicznej, zaś rozbudowana świątynia w Antopolu służy jako remiza strażacka (jako jedyna ma możliwą do odczytania pierwotną formę). Zachowane kościoły w Stawach i Wistyczach zostały zamknięte – obecnie użytkowane są jako cerkwie prawosławne. Niemal cudem przetrwała neogotycka kaplica dworska w Zakozielu – nieużytkowany, popadający w ruinę obiekt doczekał się w ostatnim roku remontu. Druga z omawianych w niniejszym tomie kaplic dworskich – kaplica w Hruszowej – nie istnieje – została zniszczona wraz z dworem i folwarkiem, zapewne już po wojnie, kiedy majątek przejął kołchoz. Jedynym nieprzerwanie czynnym pozostawał nadal kościół w Kobryniu, zamknięty przez władze radzieckie w r. 1962, wówczas część wyposażenia – rzeźby i obrazy wywiezione zostały do Narodowego Muzeum Sztuki Białoruskiej w Mińsku – pozostałe elementy wystroju uległy zniszczeniu. Po upadku ZSRR zostały reaktywowane parafie w Żabince i Horodcu, wzniesiono na ich potrzeby nowe świątynie.

Redakcja Naukowa: Katarzyna Kolendo-Korczak 

Opracowali: Katarzyna Kolendo-Korczak, Zbigniew Michalczyk, Anna Oleńska, Dorota Piramidowicz, Katarzyna Uchowicz, Marcin Zgliński