Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa brzeskolitewskiego. Część V, tom 5

Piąty tom piątej części Materiałów do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej obejmuje monografie 19 kościołów i kaplic, w 17 miejscowościach zlokalizowanych w południowo-zachodniej części województwa brzeskolitewskiego, w okolicach Brześcia i Kobrynia. Ponad połowa obiektów o charakterze sakralnych została na tym terenie zniszczona, przetrwały nieliczne i tylko kilka z nich pozostało świątyniami rzymskokatolickimi. Dawne kościoły w Stawach i Wistyczach są obecnie cerkwiami prawosławnymi – pełnią więc nadal funkcję kultową i dzięki temu zachowały wygląd zbliżony do pierwotnego.

Obecnie wszystkie te miejscowości leżą w obwodzie brzeskim Republiki Białorusi, w rejonach brzeskim, kobryńskim i drohiczyńskim (Zakoziel i Popina).

W czasie działań wojennych w latach 1939–1945 zniszczeniu uległy kościoły w Żabince i Zaościu. Ocalałe kościoły w Antopolu, Horodcu, Popinie i Dywinie decyzją władz radzieckich zostały przeznaczone na budynki użyteczności publicznej; świątynie w Zbirohach, Popinie i Dywinie zostały zdewastowane, a następnie rozebrane, kościół w Horodcu rozbudowano i przekształcono na szkołę z całkowitym zatarciem formy architektonicznej, zaś rozbudowana świątynia w Antopolu służy jako remiza strażacka (jako jedyna ma możliwą do odczytania pierwotną formę). Zachowane kościoły w Stawach i Wistyczach zostały zamknięte – obecnie użytkowane są jako cerkwie prawosławne. Niemal cudem przetrwała neogotycka kaplica dworska w Zakozielu – nieużytkowany, popadający w ruinę obiekt doczekał się w ostatnim roku remontu. Druga z omawianych w niniejszym tomie kaplic dworskich – kaplica w Hruszowej – nie istnieje – została zniszczona wraz z dworem i folwarkiem, zapewne już po wojnie, kiedy majątek przejął kołchoz. Jedynym nieprzerwanie czynnym pozostawał nadal kościół w Kobryniu, zamknięty przez władze radzieckie w r. 1962, wówczas część wyposażenia – rzeźby i obrazy wywiezione zostały do Narodowego Muzeum Sztuki Białoruskiej w Mińsku – pozostałe elementy wystroju uległy zniszczeniu. Po upadku ZSRR zostały reaktywowane parafie w Żabince i Horodcu, wzniesiono na ich potrzeby nowe świątynie.

Redakcja Naukowa: Katarzyna Kolendo-Korczak 

Opracowali: Katarzyna Kolendo-Korczak, Zbigniew Michalczyk, Anna Oleńska, Dorota Piramidowicz, Katarzyna Uchowicz, Marcin Zgliński